.jpg)
Częstochowianie w Powstaniu styczniowym
Powstanie styczniowe wybuchło w Królestwie Polskim 22 stycznia 1863 r. W lutym rozlało się na Litwę. Polskie wojsko ścierało się z rosyjskim okupantem na rozległym terytorium dawnej Rzeczypospolitej – zarówno w tzw. Królestwie, jak i na ziemiach wcielonych do Rosji. W Częstochowie przygotowania do wojny trwały już przed wybuchem walk.
W Częstochowie istniała organizacja cywilna z ramienia Centralnego Komitetu Narodowego. Jej przedstawicielem był naczelny lekarz szpitala Najświętszej Maryi Panny, Julian Kalinka. W skład tej organizacji wchodzili ludzie różnych stanów: rzemieślnicy, inteligencja, duchowni. Podobnie jak w całym kraju, w Częstochowie odbywały się demonstracje patriotyczne, które miały swój początek przeważnie podczas Mszy w kościołach. Oczywiście były rozpraszane przez policję. Niekiedy musiano sięgać po wojsko. Nie wiadomo, ilu ogółem częstochowian wzięło udział w walce. Przeważali wśród nich rzemieślnicy. Młodzi ludzie, nawet kilkunastoletni. W samej Częstochowie działania powstańcze szachował garnizon wojskowy. Już po wybuchu powstania na Nowym Rynku (na placu Daszyńskiego) biwakowało wojsko rosyjskie.
Częstochowscy ochotnicy starli się z moskiewskim wojskiem m.in. w trzech bitwach nieopodal miasta, spośród ok. 1200 wszystkich bitew i potyczkę stoczonych podczas insurekcji. W kwietniu 1863 r. pod Wąsoszem życie oddało 34 Polaków. Rosjanie przygotowali nieudaną zasadzkę i z powodu strat nie ścigali powstańców. Jedna z kar za udział mieszkańców Olsztyna w powstaniu styczniowym była utrata statusu miasta decyzją administracji rosyjskiej w 1870 r. Obecnie od 1 tycznia 2022 r. Olsztyn jest oficjalnie znów miastem.
W lipcu powstańcy rozłożyli się obozem pod Złotym Potokiem i zaatakowali Rosjan w okolicach Janowa. Zwyciężyli. Gdy nadeszły carskie posiłki, powstańcy odeszli, a Rosjanie nie darowali nawet zmarłym. Ciała poległych Polaków wrzucili do studni w Janowie. Natomiast w sierpniu pod Kruszyną poległo ok. 60 ochotników. Mające przewagę powstańcze oddziały zostały rozbite, a Rosjanie wzięli pół setki jeńców. Ranni powstańcy znaleźli schronienie w Kruszynie, Nieznanicach, Zdrowej i Lgocie Małej. Prócz tego stoczono w okolicy szereg potyczek.
Ostatecznie powstanie nie odniosło triumfu. Po 152 latach los wielu jego uczestników jest nieznany. Ci, których pojmano i wywieziono na Wschód, pozbawiono majątków i którym wymordowano rodziny na uhonorowanie musieli czekać przeszło pół wieku.